นิตยสารดีที่น่าอ่าน
นิตยสารสารคดี ฉบับ 451 ตุลาคม 2565
#ที่ใดมีการกดขี่... กบฏผู้มีบุญ
#นิตยสารสารคดี ฉบับ 451 ตุลาคม 2565
“ผู้มีบุญ” เป็นชื่อที่ชาวบ้านเรียกขาน แต่ทางการขานนามเขาว่า “#ผีบุญ” โดยมีคำว่า กบฏ นำหน้า มาตั้งแต่ ร.ศ. ๑๒๐ หรือ พ.ศ. ๒๔๔๔
ต่อมาเมื่อกล่าวถึง “#กบฏผีบุญ” คนมักนึกถึงผู้มีบุญกลุ่มอุบลราชธานีที่ถูกสังหารหมู่ที่บ้านสะพือ เมื่อ ๔ เมษายน ๒๔๔๕ “ อาจเพราะเป็นขบวนการผู้มีบุญกลุ่มใหญ่ที่สุด (กลุ่มองค์มั่น) มีประชาชนเข้าร่วมอย่างกว้างขวาง และถูกล้อมปราบอย่างรุนแรงที่สุด
ตามการศึกษารวบรวมของนักประวัติศาสตร์ นับกันว่าขบวนการต่อสู้ของชาวบ้านที่เชื่อมโยงกับการใช้ความศรัทธาความเชื่อ อภินิหาร และการมาโปรดของพระศรีอาริย์หรือที่เรียกกันว่า ผู้มีบุญ เฉพาะในพื้นที่อีสานเคยเกิดขึ้น ๙ ครั้ง ในช่วง ๒๖๐ ปี ตั้งแต่ปี ๒๒๔๒-๒๕๐๒
ยิ่งย้อนกลับไปก่อนสมัยรัชกาลที่ ๕ “ผู้มีบุญ” นอกจากปรากฏบนที่ราบสูงโคราช ยังปรากฏในที่ราบลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา บางครั้งกินพื้นที่ออกไปถึงลุ่มแม่น้ำโขงตอนกลาง
เมื่อวันที่ ๔ เดือน ๔ ครบรอบ ๑๒๐ ปี ร.ศ.๑๒๑ คนในพื้นที่อีสานกลุ่มหนึ่งร่วมกันจัดงานบุญแจกข้าว “เปิดหน้าดิน”รำลึกเหตุการณ์ “ศึกโนนโพธิ์” ที่บ้านสะพือขึ้นเป็นครั้งแรก เป็นการปักหมุดบนสถานที่จริงด้วยหวังว่าจะพัฒนาต่อให้เป็นอนุสรณ์สถานเพื่อการศึกษาทางประวัติศาสตร์ของชุมชนและของชาติ
ด้วยข้อจำกัดเรื่องหลักฐาน ทำให้ภาพของพวกเขาเลือนราง บ้างก็ถกกันว่าเป็น “กบฏไพร่” หรือไม่ บ้างก็ว่า “คนร่วมขบวนการโดนหลอกหรือไม่” ไปจนถึง “มีการวางแผนอย่างเป็นระบบหรือไม่”
แต่ไม่ว่าจะเป็นอย่างไร จุดกำเนิดของขบวนการไพร่
ล้วนมีที่มาที่ไป และมีเหตุผลในตัวของมันเอง